Trzecia część nocy (1971)

reżyseria: Andrzej Żuławski
czas trwania: 101′

Początek okupacji hitlerowskiej. W wiejskim dworku Michał wraca do zdrowia po tyfusie. Są z nim jego rodzice, żona Helena i kilkuletni syn Łukasz. Pewnego ranka mężczyźni z chłopcem idą do lasu. Łukasz odłącza się od nich i wraca do domu. W tym czasie dworek zostaje zajęty przez niezidentyfikowanych kawalerzystów, którzy mordują obie kobiety, a następnie chłopca. Michał i ojciec przenoszą się do miasta, gdzie główny bohater wstępuje do konspiracji. Podczas jednej z akcji zostaje postrzelony
i w ucieczce przed Niemcami kryje się na klatce schodowej jakiejś kamienicy. Tam przypadkiem pojawia się podobnie ubrany mężczyzna, którego hitlerowcy w zamieszaniu biorą za Michała, ranią i aresztują. Michał z ukrycia widzi Martę, ciężarną żonę ofiary, bardzo podobną do nieżyjącej Heleny.

Po odejściu Niemców kobieta zaczyna rodzić i prosi bohatera o pomoc. Michał odbiera poród
i, wyczerpany, traci przytomność. Kiedy ją odzyskuje, matki z noworodkiem już nie ma. Zaczyna jej poszukiwać, czym naraża się ojcu, który oskarża go o nieodpowiedzialność w stosunkach z bliźnimi,
a zwłaszcza z kobietami. Wyrzuca mu rozbicie pierwszego małżeństwa Heleny z Janem. Syn i ojciec rozstają się w gniewie. Michał odnajduje kobietę w przytułku prowadzonym przez zakonnicę Klarę, jego rodzoną siostrę. Dziwnym zbiegiem okoliczności matka i dziecko zajmują ten sam pokój, w którym bohater mieszkał kiedyś z żoną i Łukaszem. Michałowi wydaje się, że życie zaczyna się powtarzać,
a Marta jest lustrzanym odbiciem zmarłej żony. Powodowany wyrzutami sumienia, zaczyna opiekować się kobietą i dzieckiem. Aby ich utrzymać, wraca do niebezpiecznego zajęcia, które już kiedyś wykonywał. Zostaje karmicielem wszy w instytucie profesora Weigla. Dowiaduje się, że mąż Marty leży w szpitalu pod strażą. Uzyskuje zgodę Ślepego, swego dowódcy, na odbicie więźnia. Mówi Marcie, że jej mąż zostanie uwolniony. W tym momencie oboje uświadamiają sobie ogrom łączącego ich uczucia. Niedługo potem Niemcy likwidują przytułek i zabijają siostrę Klarę. Michał odwiedza ojca, by odebrać pistolet, i powiadamia go o tej śmierci.

W czasie gdy ojciec podpala rodzinne mieszkanie i popełnia samobójstwo, Niemcy aresztują oddział Ślepego. Michał, ostrzeżony przez laborantkę z Instytutu Weigla, pozostaje na wolności. Sam próbuje uwolnić męża Marty. Gdy dostaje się do szpitala z fałszywą przepustką, z przerażeniem widzi, że mąż Marty ma twarz Jana, pierwszego męża Heleny. Zdemaskowany przez straż, ucieka piwnicznym korytarzem. Wpada na wózek ze zwłokami, które mają jego własną twarz. Przed oczami staje mu cała niedawna przeszłość: ciała pomordowanych bliskich, dworek oraz tajemniczy jeźdźcy.

Dramat wojenny. Nowatorskie spojrzenie na problematykę okupacyjną, która staje się tłem do rozważań o totalnym zagrożeniu i uniwersalnych problemach moralnych: miłości, wierności, odwadze.

Jan Słodowski, Leksykon polskich filmów fabularnych, Warszawa 1996

Na wylot (1972)

reżyseria: Grzegorz Królikiewicz
czas trwania: 70′

Lata trzydzieste. W pijackiej melinie na przedmieściach Krakowa poznają się Maria i Jan. Niebawem mężczyzna traci pracę w zakładzie fotograficznym. Biorą samotny ślub. Ich związek od początku naznaczony jest piętnem nędzy, poniżenia, beznadziejnych prób znalezienia jakiejkolwiek pracy. Kolejne, niezwykle intensywne sceny-odsłony – brutalna odmowa przyjęcia do pracy w pracowni kreślarskiej, traktowanie obojga przez rodzinę jako nierobów – przedstawiają małżonków w momentach depresji, wiodącej w konsekwencji do całkowitej zatraty poczucia własnej wartości.

Prowadzi to do tragedii: Maliszowie mordują listonosza oraz dwoje starych bezbronnych ludzi i za zdobyte pieniądze fundują sobie kilkanaście godzin dobrobytu w luksusowym hotelu. Aresztowani, stają przed sądem w aurze nienawiści mieszkańców miasta. W zeznaniach spowiadają się ze swojego beznadziejnego życia. Historia ich zbrodni staje się niezwykłą historią miłosną: w obliczu kary śmierci każde z nich pragnie wziąć winę tylko na siebie.

Wyrafinowany formalnie debiut Grzegorza Królikiewicza, stanowiący rozwinięcie założeń teoretycznych z jego pracy Przestrzeń poza kadrem, stał się jednym z najciekawszych filmów polskiego kina.