Struktura kryształu (1969)

czas trwania: 74′

Młody, utalentowany fizyk Jan pracuje na wsi jako meteorolog. Jego żona Anna jest nauczycielką  w miejscowej szkole. Pewnego zimowego dnia do odludnej placówki przyjeżdża samochodem Marek, kolega Jana z czasów studiów. Wrócił z zagranicznego stypendium i zaczyna błyskotliwą karierę naukową. Celem wizyty jest nakłonienie Jana do powrotu do miasta, gdzie pracowaliby wspólnie  w zespole naukowym pod kierunkiem ich byłego profesora. Podczas pobytu w domu Jana Marek – na prośbę Anny – wygłasza pogadankę w szkole. Przyjaciele toczą długie dyskusje światopoglądowe, w których Marek usiłuje przekonać Jana, by wykorzystał swój talent w nauce. Jego stronę bierze również Anna, tylko Jan pozostaje na rozstaju. Marek odjeżdża bez jego deklaracji, ale obiecuje, że będzie częściej wpadał.

Debiut kinowy wybitnego polskiego reżysera. Refleksyjny dyskurs moralny o trudzie wyboru postaw życiowych, zrealizowany w konwencji surowej rejestracji życia intelektualisty na dalekiej prowincji.

Iluminacja (1972)

czas trwania: 87′

W prologu profesor Władysław Tatarkiewicz wyjaśnia filozoficzny sens słowa iluminacja.

Franciszek Retman przyjeżdża z Pułtuska do Warszawy i podejmuje studia na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego. Jako student wikła się w romans z Moniką; wyjeżdża na wakacje w Tatry, gdzie mocno przeżywa śmierć swojego przyjaciela, taternika. Musi się ożenić z Małgorzatą, gdyż dziewczyna jest w ciąży. Chłopakowi trudno utrzymać rodzinę ze studenckiego stypendium, bierze więc urlop dziekański. Podejmuje pracę w wytwórni sprzętu medycznego, następnie w klinice psychiatrycznej, gdzie – za pieniądze – poddaje się badaniom snów. Próby naukowego zgłębienia sensu śmierci człowieka przynoszą mu gorzkie rozczarowania i decyzję poszukiwania prawdy w klasztorze Kamedułów. Po pewnym czasie Franciszek wraca do domu, kończy przerwane studia i zostaje asystentem. W marcu 1968 roku otwiera przewód doktorski, ale u progu kariery daje o sobie znać nadwerężone serce.

Do znanych polskiemu kinu konfrontacji jednostka – historia i jednostka – społeczeństwo Zanussi dodał zmaganie z absolutem, wyznaczając kierunek swoich dalszych poszukiwań twórczych.