Przesłuchanie (1982)

reżyseria: Ryszard Bugajski
czas trwania: 111′

Pierwsza połowa lat pięćdziesiątych. Antonina Dziwisz jest młodą atrakcyjną piosenkarką i szczęśliwą żoną. Jeździ po kraju z zespołem i występuje przed robotniczo-chłopską publicznością. Podczas jednego z koncertów, tuż po kłótni z mężem, zostaje przemocą upita przez dwóch osobników. Budzi się w więzieniu. Zostaje przesłuchana przez majora Kąpielowego, który szczegółowo, ostentacyjnie bada jej życie erotyczne. Oskarża ją także o nielegalny handel walutą. Tonia odmawia podpisania protokołu. Dalsze przesłuchania prowadzi porucznik Morawski.

Antonina siedzi w celi z Mirą Szajnert, chłopką Honoratą i zagorzałą komunistką Witkowską. Podczas kolejnych przesłuchań oprawcy żądają, by dziewczyna złożyła zeznania obciążające majora Olchę, oskarżonego o zdradę ojczyzny. Witkowska namawia Antoninę, by się przyznała, gdyż władza ludowa nie może się mylić. Okrutne tortury fizyczne i psychiczne sprawiają, że dziewczyna jest bliska załamania. Lecz walczy nadal. Nawet karcer, zalany po sufit wodą, i symulowane rozstrzelanie nie są w stanie jej załamać. W czasie konfrontacji Mira Szajnert potwierdza zeznanie, oskarżające Tonię o współpracę z obcym wywiadem. Oficerowie bezpieki pokazują Konstantemu protokół, w którym jego żona przyznaje się do zdrady.

W rozmowie z Antoniną mąż zapowiada rozwód. Dziewczyna próbuje popełnić samobójstwo, przegryzając sobie żyły. Wigilię Bożego Narodzenia spędza w szpitalu. Odwiedza ją Morawski i składa życzenia świąteczne. Dochodzi do zbliżenia erotycznego. Tonia po jakimś czasie wyznaje śledczemu, że jest z nim w ciąży, i obiecuje zachować w tajemnicy informację, kto jest ojcem dziecka. Morawski przynosi wiadomość, że Olcha został rozstrzelany. Tonia rodzi córeczkę, którą władze więzienne zabierają matce. Umiera Stalin. Morawski informuje Tonię, że wkrótce będzie wolna. Po wyjściu Toni z pokoju popełnia samobójstwo. Antonina Dziwisz wychodzi z więzienia i wraz z córeczką wraca do domu.

Utwór Bugajskiego został uznany przez ówczesną władzę za najbardziej antykomunistyczny film w historii PRL. Stał się bezpośrednią przyczyną rozwiązania Zespołu X Andrzeja Wajdy. Wielka kreacja aktorska Krystyny Jandy.

Mój film jest manifestem człowieka, który chce być wolny, bez względu na cenę, jaką musi zapłacić. (Ryszard Bugajski)

Nadzór (1983)

reżyseria: Wiesław Saniewski
czas trwania: 118′

Klara za udział w aferze gospodarczej zostaje skazana na dożywocie. Z własnego wesela trafia do więzienia, rodzi dziecko, które zostaje oddane pod opiekę teściowej. Klara oswaja się z więzienną rzeczywistością, z permanentną obecnością współwięźniarek o różnych charakterach. Podlega wpływom funkcjonariuszek usiłujących podporządkować sobie uwięzione kobiety. Przybycie studentki Justyny i jej postawa otwiera oczy Klarze. Zaczyna pojmować konieczność walki o godność i o prawa do dziecka. Kiedy kara dożywocia zostaje zamieniona na dwadzieścia pięć lat, Klara stara się o uzyskanie pozwolenia na opiekę nad chorym dzieckiem.

Film jest oparty na autentycznym zdarzeniu, pokazuje bez retuszu życie za kratami. Dramat pobudza do refleksji na temat granic wolności ludzkiej, sprawiedliwości i istoty człowieczeństwa.