Arcydzieło gatunku wykraczające daleko poza jego ramy, w kierunku niemalże filozoficznego traktatu. Pierwowzorem filmu jest opowiadanie Artura C. Clarka pod tytułem „The Sentinel”. Składa się on z trzech powiązanych ze sobą części. Początkowa ukazuje grupę przodków rodzaju ludzkiego odkrywającą pierwsze technologie za pomocą potężnego monolitu, który może być znakiem jakiejś odległej cywilizacji. Ów tajemniczy kamienny blok pojawia się również w drugiej części filmu, której akcja dzieje się w roku 2001. Pomimo upływu lat ludzie wciąż nie są w stanie zrozumieć zastosowania przedmiotu.
„2001”: Odyseja kosmiczna” jest dziełem swoich czasów. Poprzez przesłanie o potrzebie stworzenia nowego człowieka wpisuje się w światopogląd kontestacji, a wykorzystanie niekonwencjonalnych sposobów narracji, zwłaszcza w ostatniej sekwencji, zaspokajało zapotrzebowanie na popularny w ówczesnych czasach psychodeliczny trip.

♥ Film otrzymał Oscara za efekty specjalne, które do dziś zaskakują precyzją i pomysłowością oraz nominację za reżyserię, scenariusz i scenografię.