Jedna z najsłynniejszych produkcji Teatru Bolszoj, przygotowana z ogromnym rozmachem opowieść o przygodach legendarnego niewolnika, który został gladiatorem. Spektakl zadziwia wspaniałą choreografią i monumentalnymi dekoracjami. Jego premiera w Moskwie miała miejsce w 1968 roku, ale nie zestarzał się ani trochę.

Treść baletu ormiańskiego kompozytora – który zasłynął na świecie przede wszystkim „Tańcem z szablami”, będącym częścią innego jego baletu, a mianowicie „Gajane” – oparta jest na faktach: tracki jeniec, Spartakus, doprowadził do powstania gladiatorów w starożytnym Rzymie. Libretto zostało opracowane na podstawie źródeł historycznych, między innymi dzieł Plutarcha i Juwenala. Spartakus, Frygia i Krassus są postaciami autentycznymi, zaś Egina zrodziła się w wyobraźni librecisty Nikołaja Wołkowa jako kontrastująca z odwagą i bohaterstwem powstańców.

Myślą przewodnią baletu jest walka o wolność, a dzieje buntu gladiatorów – jej wielką metaforą. „Spartakus”to monumentalny fresk o wieloplanowej akcji, wątkach epicznych, tragicznych i lirycznych, pełen ostrych spięć dramatycznych, operujący tłumami na scenie. Przeważają męskie tańce zespołowe. Muzyka spełnia funkcję ilustracyjną dzięki zastosowaniu tematów przewodnich, charakteryzujących postaci, środowiska i sytuacje. Główny temat muzyczny Spartakusa składa się z dwóch motywów: bohaterskiego (o brzmieniu fanfarowym) i emocjonalnego (wyrażającego reakcje uczuciowe bohatera na przebieg akcji). Występuje też liryczny temat Frygii oraz dwa tematy środowiskowe: patrycjuszowski i plebejski. Scenom zbiorowym towarzyszą wielkie obrazy symfoniczne, w które zaangażowany jest także zespół chóru. Patetyczna muzyka nie zawiera jednak żadnych asocjacji antycznych. Obok rytmów tanecznych i reminiscencji folkloru różnych narodów – zwłaszcza ormiańskiego, gruzińskiego i tureckiego – dominują rytmy marszowe, tryumfalne, wojenne i pogrzebowe.

Pierwsza wersja baletu (prapremiera: Leningrad, 1956, choreografia: L. Jakobson) nie przyniosła sukcesu, podobnie jak przygotowana dwa lata później w moskiewskim Teatrze Bolszoj jego kolejna wersja (choreografia: I. Mojsiejew). Trzecią wersję „Spartakusa” (1968) – tę, która do dziś jest grana w Bolszoj – przygotował wraz z kompozytorem choreograf Jurij Grigorowicz. Zmieniono kolejność obrazów i przebieg niektórych sytuacji, usunięto niektóre postaci. Dopiero ta wersja zdobyła uznanie publiczności.